ΠΥΡΓΟΣ ΜΠΙΣΤΗ-ΜΟΥΒΕΛΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Ηλίας Κολβός, Νίκος Βασιλόπουλος, Ιουλία Βασιλοπούλου,
Δημήτριος Φιλιππίδης, Σπύρος Μπαφαλούκος
και  Δημήτρης Κυρτάτας

Ενδιαφέρουσα και εξαιρετική η εκδήλωση για τον Πύργο του Μπίστη- Μουβελά που διοργάνωσε η Εταιρεία Ανδρίων Επιστημόνων στην Αίθουσα Λόγου της «Στοάς του Βιβλίου» στην Αθήνα, την Παρασκευή (χθες) 5 Απριλίου. Περιλάμβανε τέσσερις διαλέξεις και μία εκτός προγράμματος, της τελευταίας ενοίκου του Πύργου.

Ειδικότερα οι ομιλητές ήταν:

 Ηλίας Κολοβός (Επίκουρος Καθηγητής Οθωμανικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Οι Στενιές στο τέλος του 17ου αιώνα

Οι Στενιές το 1670 ήταν ένα χριστιανικό χωριό μικρού μεγέθούς με 25 υπόχρεους στον κεφαλικό φόρο, δηλαδή άνω των 12 έτών άνδρες. Οι κάτοικοί του ήταν μικροιδιοκτήτες και φαίνεται από το Οθωμανικό κτηματολόγιο, το οποίο έκανε πλήρη κτηματική καταγραφή για φορολογικούς λόγους.

Διαιρόταν σε τρεις ενορίες. Του Αγίου Γεωργίου του Παλαιοκρασά (από το όνομα του ιδιοκτήτη ιερέα του), με δλεκα οικογένειες ενορίτες. Της Παναγίας της Ζαραγούλας (Παναγία Στενιών) με οκτώ οικογένειες ενορίτες και ο Άγιος Γεώργιος (του Μπίστη, μετέπειτα) με πέντε οικογένειες.

Αρχοντοχώρι γίνονται μετά τη λεηλασία της Χώρας από τον πειρατή Ούγκο Ντε Βελιές, το 1674. Οι άρχοντες της Χώρας αναζητούν περισσότερη ασφάλεια στην ενδοχώρα. Στις Στενιές εγκαταστάθηκε ο Σταματέλος Μπίστης- Μουβελάς χτίζοντας το πυργόσπιτό του. Μεταβάλλοντας την κοινωνική δομή της μικρής κοινότητας των Στενιών.

Δημήτριος Ι. Κυρτάτας (Καθηγητής της Ύστερης Αρχαιότητας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας)

Η οικογένεια Μπίστη – Μουβελά και οι θεμελιωτές του πύργου

Ο Σταματέλος Μπίστης γεννήθηκε το 1631 στη Χώρα. Η οικογένειά του ήταν εύπορη και αναδείχθηκε την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας. 

Διπλωματικός και ευέλικτος με τις εκάστοτε εξουσίες της Άνδρου. Ειδικά το διάστημα 1684- 1699 του πολέμου των Οθωμανών με τους  Βενετούς όπου άλλαζε διαρκώς ο κυρίαρχος της Άνδρου μεταξύ των εμπολέμων.

Το όνομά του αναφέρεται σε αρκετά έγγραφα. Ως εγγυητής σε αγοροπωλησία αγρού στα Άχλα, ως δανειστής χρημάτων, ως αντίδικος με χωριανούς για ένα δρόμο ή για ένα χωράφι με Αρνιώτη. Χρησιμοποιώντας  κάθε μέσο (μέχρι και μουσουλμάνους μάρτυρες που είχε βαρύτητα η μαρτυρία τους) στο τέλος δικαιωνόταν από τον καδή (Τούρκος δικαστής).

Τον πύργο τον είχε κτίσει πριν το 1696 όπου ήταν η μόνιμη κατοικία του, παράλληλα διατηρούσε και κατοικία στη Χώρα για την εκεί προσωρινή διαμονή του.

Διέθετε μεγάλη ακίνητη περιουσία που διαρκώς φρόντιζε να την αυξάνει. Πιθανόν και το ακίνητο που βρίσκεται ο πύργος να ήταν στην ιδιοκτησία του πριν εγκατασταθεί στις Στενιές. 

Πέθανε μεταξύ 1711 και 1715 σε ηλικία 80 με 85 ετών.

Το Μουβελάς είναι παρατσούκλι και σημαίνει τοποτηρητής του καδή (η έδρα του στη Χίο), δηλαδή εκπρόσωπος του. Είναι ο πρώτος που φέρει αυτό παρεπίθετο.

 Διάδοχός του και ένοικος του πύργου  γίνεται ο γιός του Μιχάλης, που νυμφεύτηκε τη Βιολάντω Δελαγραμμάτικα, αρχοντοπούλα καθολική.

Δημήτριος Φιλιππίδης (Ομότιμος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο)

Ο  πύργος Μπίστη – Μουβελά: αποτυπώσεις και συμπεράσματα

Ιστορικό μνημείο που έχει αφεθεί στην τύχη του. Κινδυνεύει να γίνει χάλασμα, αφού από το 2010 κατέρρευσαν οι πλάκες οροφής από μπετόν και η φθορά επιταχύνεται.

Το κτίσμα πέρασε από τρεις φάσεις ανοικοδόμησης. Η πρώτη μπορεί να ξεκινά από τον 13ο αιώνα. Κτίστηκε στα ερείπια τετραγωνικού πύργου, που πιθανόν να ήταν  μεσαιωνικός και μάλιστα βυζαντινός.

Η είσοδός του ήταν από την θύρα του κατωγιού. Το παράθυρα ήταν μικρά και το καθένα για προστασία είχε την "θερμίστρα" του (κατασκευή που έριχναν καυτό λάδι ή νερό στους επιτιθέμενους).

Στο υπάρχον κτίσμα πλευρικά έκτισε δυο τοίχους  για αντιστήριξη που παράλληλα επέκτειναν και το εμβαδόν του πύργου. 

Στο δώμα κτίστηκε βοηθητικό κτίσμα που στην συνέχεια μετατράπηκε σε περιστερώνα κλείνοντας και τα δύο παράθυρα που διέθετε.

 Νικόλαος Βασιλόπουλος (Αρχιτέκτων)

Ο  ναός του Αγίου Γεωργίου, Μπίστη

Ο Άγιος Γεώργιος του Μπίστη μέχρι το 1670 δεν είναι ιδιοκτησία του. Προφανώς αγοράστηκε μετά την εγκατάστασή του στις Στενιές. 

Η αναλογία πλάτους- μήκους είναι1:1,76 αναλογία βυζαντινή. Το ύψος υπερβαίνει τα 6,5 μέτρα που έχει επηρεαστεί από τους λατινικούς ναούς.

Ανακατασκευάζεται το 1737, από τον παλαιό ναό υπάρχει η βάση του που διατηρείται σε ύψος 60 εκατοστών. Έχει δύο εισόδους. Μια απλή για το λαό και μια μεγαλοπρεπή στη νότια πλευρά για την οικογένεια Μπίστη. Η είσοδος αυτή είχε δεξιά και αριστερά της παράθυρα. Εσωτερικά υπήρχε το οικόσημο του, ο δικέφαλος αετός.

Ιουλία Βασιλοπούλου

Μαρτυρία

Κόρη του φιλόγου καθηγητή Μιχάλη Βασιλόπουλου, που ζούσε στον πύργο κατά την περίοδο των διακοπών της στην Άνδρο μέχρι το 1970.

Διατηρεί ευχάριστες αναμνήσεις και περιέγραψε με γλαφυρότητα τους χώρους και την ακριβή επίπλωση του πύργου. 

Στο χώρο αυτό φιλοξενήθηκαν πρόσωπα των γραμμάτων, όπως ο Ηλίας Βενέζης που κάνει και αναφορά σε βιβλίο του.

Μόλις δημιουργήθηκε ο δρόμος πρόσβασης στον πύργο έφερε και την λεηλασία, κλάπηκαν τα έπιπλα και ο υπόλοιπος εξοπλισμός που μπορούσε να μετακινηθεί!

Τα  βιβλία της πλούσιας βιβλιοθήκης σώζονται γιατί φυλάσσονται φιλοξενούμενα σε κατοικία.

Ο πύργος έχει δωρηθεί στον Δήμο Άνδρου μετά τον θάνατο του πατέρα της.

Παραμένει εγκαταλελημένος και η φθορά του χρόνου είναι εμφανής.

Δήμος Άνδρου

Τον δήμο Άνδρου εκπροσώπησε το μελετητικό γραφείο που ανέλαβε πρόσφατα την εκπόνηση στατικής σωστικής μελέτης ενίσχυσης του κτηρίου σε συνεργασία με την Β' Εφορία Αρχαιοτήτων. Σκοπός τους είναι πριν τον ερχόμενο χειμώνα να περιορίσουν την φθορά του χρόνου.